Zaczyna się niewinnie od myślenia: „moje dziecko nie kłamie”. I długo tak jest. Ale.. około 3-4 roku życia dziecka okazuje się, że to, w co tak mocno do tej pory wierzyliśmy, nie jest prawdą. Nie możemy już tak do końca i bezgranicznie wierzyć w to, co słyszymy od malucha. Czasem sprawia to, że zaczynamy myśleć o sobie jako o rodzicach źle. Zastanawiamy się, czemu tak się dzieje i co zrobiliśmy nie tak, że coś takiego ma w ogóle miejsce. Pocieszę Cię: kłamstwo jest naturalnym etapem rozwoju malucha i prędzej czy później z tym niełatwym wyzwaniem mierzy się każdy rodzic. Dlaczego maluchy kłamią i co możesz z tym zrobić lub jak się na to przygotować? Mam dziś dla Ciebie kilka wskazówek, które pokażą Ci nieco inną perspektywę i mam nadzieję wniosą nieco ulgi.
Dlaczego maluchy kłamią?
Powodów, dla których tak się dzieje może być wiele:
- Maluchy mogą kłamać, żeby uniknąć konsekwencji za to, co powiedziały lub zrobiły. Boją się, że jeśli powiedzą nam prawdę, zostaną ukarane. Kłamstwo więc jest dla nich najlepszym i jedynym sposobem, żeby tego uniknąć.
- Dzieci czasem kłamią, by wyjść cało z nieprzyjemnej sytuacji czy np. uniknąć krytyki, bycia wyśmianym przez rówieśników czy niespełnienia oczekiwań rodziców. To ratunek; ucieczka. Coś, co dla malucha w danym momencie ma zwyczajnie największy sens.
- Niektóre dzieci kłamią, po to, żeby inni myśleli o nich lepiej. Chcą się pokazać z jak najlepszej strony, dlatego czasami opowiadają niestworzone historie o sobie i o tym, co się wydarzyło. Może to wynikać z potrzeby bycia akceptowanym przez innych. To dla maluchów ogromnie ważne
- Próbują ochronić kogoś, na kim im zależy. Może to być np. rodzeństwo, koleżanka czy bliska przyjaciółka (nawet jeśli oznacza to naruszenie ustalonych zasad). W tej konkretnej sytuacji to nie jest ważne, a zasady nie istnieją. Liczy się tylko ta druga osoba. Sposób nie jest do końca ważny.
- W młodszym wieku niektóre dzieci mogą mieć trudności z rozróżnianiem między rzeczywistością a wytworzoną przez siebie rzeczywistością. Prawda miesza się więc z fikcją, a w połączeniu z dziecięcą bujną wyobraźnią może to stanowić mieszankę wybuchową.
- Dzieci mogą też kłamać, by przetestować reakcję dorosłych lub zobaczyć, co się stanie, gdy powiedzą coś nieprawdziwego. Tak po prostu. W ramach eksperymentu. Nie chcą być złośliwe, nie robią tęgo, by coś udowodnić. Sprawdzają i badają granice.
- Dzieci w młodszym wieku mogą jeszcze nie do końca rozumieć, co oznacza kłamstwo i z czym się wiąże. Korzystają z niego dla własnej korzyści, by coś osiągnąć; przez pewien czas może udaje im się uniknąć konsekwencji i nie wiedzą, do czego to prowadzi. Sytuacje, kiedy to wychodzi na światło dzienne, uczą je nie tylko tego, dlaczego kłamstwo nie jest najlepszym rozwiązaniem i co można zrobić inaczej.
Co robić kiedy dziecko kłamie?
Przede wszystkim zachowaj spokój.
Silne emocje takie jak gniew czy frustracja, ale też podniesiony ton głosu na niewiele się zdadzą. Daj sobie chwilę, by ocenić sytuację zanim zareagujesz. Może to być kilka głębokich wdechów/wyjście na chwilę z pokoju/odwrócenie się/odejście kilka kroków (cokolwiek pozwoli Ci się wyciszyć i złapać odrobinę dystansu).
Zapytaj malucha o powód, dla którego skłamał.
Spróbuj zrozumieć, dlaczego tak się stało. Na spokojnie. Zadawaj pytania w taki sposób, by zachować otwartość i zachęcić dziecko do podzielenia się swoimi myślami i uczuciami. Im bardziej nastawisz się na ciekawość, a mniej na udowadnianie maluchowi, że zrobił źle, tym więcej się dowiesz. Tym szybciej też uda wam się wyciągnąć wnioski z sytuacji, która miała miejsce i iść dalej.
Okaż empatię.
Postaraj się zrozumieć emocje dziecka. Wczuj się w to, co może przeżywać. Bądź obok. Możesz powiedzieć np.: „kochanie, rozumiem, że to może być dla Ciebie trudne. Widzę, że jesteś zdenerwowana/y. Chcę usłyszeć, co się dzieje”. Jeśli maluch poczuje się bezpiecznie i zda sobie sprawę, że nie mówisz tego tylko po to, by go ukarać, prędzej powie Ci, o co tak naprawdę tu chodzi. Nie będzie czuł, że musi wymyślać kolejne kłamstwo, które tym razem zabrzmi być może bardziej wiarygodnie.
Podkreślaj, że prawda jest ważna i jak ważna jest.
Opowiedz dziecku, dlaczego warto mówić prawdę i dlaczego jest ona tak ważna w codziennym życiu i w relacjach z innymi. Możesz się też odnieść do kwestii zaufania i odpowiedzialności. Ważne, żeby maluch zrozumiał, że, kłamstwo jest złe i prędzej czy później wyjdzie na jaw. Na koniec dnia to prawda i bycie w szczerości ze sobą i z innymi buduje silne relacje.
Co jeszcze możesz zrobić, gdy wyłapiesz kłamstwo?
Unikaj osądzenia.
Unikaj karcenia i osądzenia malucha. Staraj się raczej zrozumieć motywację, która stoi za kłamstwem. Wykaż się otwartością i ciekawością. Dzięki temu nie wpadniesz w spiralę negatywnych myśli i skupiania się na wyciągnięciu konsekwencji, a bardziej na wspólnym szukaniu lepszych rozwiązań na radzenie sobie z podobnymi sytuacjami. Pamiętaj, że maluch dopiero się uczy. Etap kłamania jest naturalny i przechodzi przez niego każde dziecko. Tak poznaje świat i uczy się, jak działa. Dzięki temu, że będziesz obok ze swoją wiedzą, doświadczeniem, ale przede wszystkim miłością, będzie mu łatwiej zrozumieć, co poszło nie tak, wyciągnąć wnioski i w kolejnych sytuacjach zachować się inaczej.
Wspólnie szukajcie rozwiązania.
Zachęć dziecko do myślenia o innych sposobach rozwiązywania problemów, które nie będą opierały się na kłamstwie. Kiedy będzie na to odpowiedni moment, możecie wspólnie omówić, jak można było w sytuacji, która miała miejsce postąpić inaczej. Dzięki czemu maluch nie tylko zobaczy, że jesteś dla niego niezależnie od tego, czy robi dobrze czy źle, ale też chcesz zrozumieć, co się dzieje i pomóc mu w przyszłości podjąć decyzje, które będą lepsze nie tylko dla niego, ale i dla jego relacji z innymi.
Przypomnij dziecku o konsekwencjach.
Spokojne podejście i rozmowa są ważne, ale jeśli to konieczne, przypomnij dziecku o konsekwencjach kłamstwa. Niech pamięta, że może ono wpływać na zaufanie do niego (a raczej jego brak!) i relacje z innymi ludźmi. Maluchowi może się wydawać, że skoro to, że skłamał nie zostało od razu wykryte lub że coś mu się „upiekło” świadczy o tym, że zrobił dobrze. Porozmawiajcie o tym i na tym konkretnym przykładzie pokaż mu, co było nie tak i jakie są konsekwencje, które wiążą się z tym mniejszym lub większym kłamstwem. Prawda zawsze wychodzi na jaw. Raz będzie to wcześniej, raz później. Ważne, by maluch rozumiał przyczynę i skutek i to, jak jego zachowania i to, co mówi wpływają nie tylko na niego, ale i na innych.
Wzmacniaj pozytywne zachowanie u malucha.
Rozmowa to ogromnie ważna część nauki. Pamiętaj o zrozumieniu sytuacji, empatii, ciekawości, pokazaniu konsekwencji zachowania, które wynika z kłamstwa. Zachęcaj i nagradzaj dziecko za jego szczerość i otwartość. Podkreślaj pozytywne zachowania, dzięki którym może ono budować silne i zdrowe relacje, które opierają się na zaufaniu, gdzie kłamstwo wcale nie jest potrzebne, by być kochanym, szanowanym i akceptowanym.
Przeczytaj też: Co to znaczy „współpraca z dzieckiem”?
Maluchy kłamią i nawet jeśli będziemy się starali temu zaprzeczyć, to każdy z nas prędzej czy później tego doświadczy. Jeśli już widzisz te symptomy u swojego malucha, wspaniale, bo to oznacza, że nie tylko masz tego świadomość (a to już bardzo dużo!), ale możesz też zacząć z tym pracować. Jeśli ten etap dopiero przed Tobą, obserwuj i wypatruj. Ten moment prędzej lub później nadejdzie, a Ty będziesz już przygotowana na to, co może się wydarzyć. Kłamstwo i to, jak maluchy z niego korzystają u każdego wygląda nieco inaczej. Dlatego tak ważne jest, żebyśmy jako rodzice byli przygotowani i reagowali na ten etap nie z poziomu złości, frustracji czy obwiniania się, ale z poziomu ciekawości, empatii i wyrozumiałości. Finalnie to spokojne podejście pozwoli zaopiekować to, co się dzieje.
Chcesz wspierać swoje dziecko w rozumieniu kłamstwa i szukaniu odwagi do mówienia prawdy? Słuchajcie audiobjaki „Kazik i kłamanie”! Kupując ją otrzymujesz nie tylko słuchowisko dla dziecka, ale też plik ze wskazówkami dla rodzica i zabawami dla dziecka, które jeszcze lepiej pozwolą Wam rozmawiać na ten temat!
