Jeszcze kilkanaście lat temu logopeda zajmował się przede wszystkim wadami wymowy. Ćwiczył (głównie z dziećmi) na przykład wymowę głoski [r]. Przez kilka ostatnich lat logopedia bardzo się rozwinęła. Jest ona nauką interdyscyplinarną, zawierającą w sobie elementy różnych dziedzin, m.in. psychologii, pedagogiki, ale też ortodoncji, fizjoterapii czy neurologii. Logopedzi specjalizują się w wielu sferach, dlatego warto szukać takich specjalistów, którzy mają wiedzę i doświadczenie w danej dziedzinie logopedii. Właściwie kiedy do logopedy warto udać się z dzieckiem? Co powinno zaniepokoić rodzica?
Kiedy do logopedy umówić się na konsultację?
Jedna ze specjalizacji logopedów to praca z noworodkami i niemowlętami. Warto skonsultować się ze specjalistą już w pierwszych dniach czy miesiącach życia dziecka, gdy występują trudności z karmieniem (piersią lub butelką) – gdy maluszek je niespokojnie, trudno go przystawić do piersi, denerwuje się podczas karmienia, nadmiernie ulewa lub karmienia są bolesne dla mamy. Na tym etapie logopeda oceni budowę i funkcję aparatu artykulacyjnego, zaleci odpowiednią stymulację i powie, na co zwrócić uwagę na dalszych etapach rozwoju. Jeśli będzie taka potrzeba, pomoże też wybrać odpowiedni dla maluszka smoczek czy gryzak. Gdy występują problemy z rozszerzaniem diety – dziecko niechętnie je pokarmy inne niż mleko, wypluwa je, nadmiernie się krztusi, nie jest zainteresowane spożywaniem posiłków – w tych sytuacjach też może pomóc logopeda. Czasem postępy są szybko widoczne, wystarczy np. drobna zmiana w zachowaniu rodziców. Innym razem konieczne jest wsparcie innych specjalistów – fizjoterapeuty, laryngologa czy chirurga.
Wybiórczość pokarmowa i opóźniony rozwój mowy a logopeda
Czasem warto skonsultować u logopedy dzieci, które jedzą wybiórczo – ich trudności z jedzeniem mogą być związane z nadwrażliwością w obrębie jamy ustnej lub z nieprawidłowościami anatomicznymi.
Logopedzi pracują też z dziećmi z opóźnionym rozwojem mowy. Warto obserwować, jak rozwija się mowa malucha. Około 4. miesiąca życia dziecko powinno głużyć (wydawać niesystemowe dźwięki), a około 6. miesiąca gaworzyć (powtarzać sylaby, bawić się głosem w sposób coraz bardziej zamierzony). Chcemy, żeby po skończonym roku wypowiadało kilkaprostych słów (np. mama, tata, bam), a po drugim roku życiaartykułowałoich minimum kilkadziesiąt i łączyło je w proste zdania (np. „mama tam”, „tata am”). Warto zwrócić też uwagę na rozwój rozumienia mowy. Czy dziecko reaguje na swoje imię, czy rozumie polecenia słowne? Czy zwiększa zasób nowych słów? Jak wygląda komunikacja malucha z otoczeniem? Logopeda to osoba, która wesprze rodzica i oceni, czy na danym etapie jest coś niepokojącego w rozwoju mowy dziecka.
Gdy dziecko staje się starsze, jego mowa powinna być coraz bardziej zrozumiała dla otoczenia. Trzylatek powinien wymawiać wszystkie głoski języka polskiego oprócz głosek szeregu syczącego [s, z, c, dz] (może je zamieniać na [ś, ź, ć, dź]), głosek szeregu szumiącego [sz, ż, cz, dż] i głoski [r]. Czteroletnie dziecko powinno już wyraźnie wypowiadać głoski syczące, pięcioletnie głoski szumiące, a sześcioletnie głoskę [r]. Ponadto zawsze niepokojące jest, gdy maluch podczas wymowy wysuwa język między zęby. Gdy dziecko w wieku przedszkolnym mówi bardzo niewyraźnie, tak że zaburza to jego komunikację z otoczeniem, to też jest wskazanie do konsultacji z logopedą.
Kiedy jeszcze warto wybrać się na kontrolę do logopedy?
Kolejną trudnością, z jaką mogą się mierzyć dzieci i rodzice, a która wymaga wsparcia, jest jąkanie. Specjalista oceni jego stopień i zaleci określone postępowanie w domu lub terapię w gabinecie. Mogą wystąpić etapy, gdy mowa maluszka będzie mniej płynna – może się to zdarzyć, podczas gdy dziecko zapamiętuje dużo nowych słów w krótkim czasie. Wygląda to tak, jakby maluch miał więcej do powiedzenia, niż są w stanie wyprodukować jego artykulatory. Niepokojące jest, gdy ten etap się przedłuża, gdy niepłynność utrudnia komunikację, jest dla dziecka frustrująca lub pojawieniu się niepłynności towarzyszą tiki. Jeśli w wywiadzie rodzinnym występuje jąkanie, to też warto wnikliwiej się temu przyjrzeć.
Warto udać się do logopedy w sytuacji, gdy dziecko nadmiernie się ślini, gdy oddycha torem ustnym, chrapie w nocy, jego wargi są rozchylone, a język w spoczynku znajduje się na dnie jamy ustnej. Prawidłowy tor oddechowy (wdech nosem) jest bardzo ważny – do organizmu dostaje się w ten sposób wystarczająca ilość tlenu, a powietrze jest ogrzane. Również prawidłowa pozycja spoczynkowa warg oraz języka jest bardzo istotna – język powinien być wklejony w podniebienie, a wargi powinny być domknięte. Powyższe aspekty zapewniają prawidłowy wzrost twarzoczaszki oraz pozwalają uniknąć wad zgryzu i wad wymowy w przyszłości.
Wada zgryzu i fazy rozwoju dziecka
Gdy dziecko ma wadę zgryzu, to również dobrze się skonsultować z logopedą, ponieważ u takich maluchów bardzo często występują zaburzenia miofunkcjonalne (zaburzenia funkcji mięśni aparatu artykulacyjnego). Aby terapia ortodontyczna przyniosła trwałe efekty, musimy prawidłowo połykać, a także mieć prawidłową pozycję spoczynkową warg i języka.
Rodzice powinni uważnie obserwować maluszka w poszczególnych fazach rozwoju – najpierw jak ssie, następnie jak przebiega jego rozszerzanie diety, czy występuje etap „mouthing” (wkładanie do buzi rączek, potem przedmiotów), ponieważ wszystko to przygotowuje aparat artykulacyjny do mowy. Potem warto zwracać uwagę na to, jak rozwija się mowa, czy dziecko chętnie komunikuje się z otoczeniem. Jeśli cokolwiek zaniepokoi rodziców, to warto udać się do logopedy, który specjalizuje się w danej dziedzinie logopedii.
Autorka artykułu: Gosia Barczuk – neurologopedka, pedagożka
Zafascynowana rodzicielstwem bliskości. Mama trójki dzieci. Prowadzi prywatny gabinet logopedyczny w Warszawie, w którym wspiera rozwój mowy najmłodszych budując z nimi pozytywne relacje. Na swoim profilu @logopeda.w.bliskosci dzieli się przydatną wiedzą związaną z logopedią.
Bibliografia
Kaczmarek, Leon, „Nasze dziecko uczy się mowy”, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1966
Pluta-Wojciechowska, Danuta, „Dyslalia obwodowa : diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń”, Bytom: Wydawnictwo Ergo Sum, 2017
Porayski – Pomsta, Józef, „Nasze dziecko mówi”, Gdańsk: Harmonia, 2023
