Choć mamy wpływ na wiele rzeczy w kwestii tego, kim są i jak sobie radzą z życiem nasze dzieci, to dzieci nie rodzą się jako pusta kartka. Na ich zachowanie, poza naszym oddziaływaniem, wpływają etap rozwoju, aktualne potrzeby i wrodzony temperament. I o tym ostatnim chciałabym dziś opowiedzieć. Ma on ogromny wpływ na sposób funkcjonowania, a jednocześnie jest on tak samo niezależny od nas jak kolor oczu czy wzrost, z jakimi się rodzimy. Co wpływa na temperament dziecka? Jakie są jego typy?
Temperament dziecka
Często możemy usłyszeć, że każde dziecko jest inne, wiele w tym prawdy. Czasem już o noworodkach rodzice mówią, że są zupełnie inne niż starsze dziecko, kuzynka czy dziecko sąsiadki. To temperament jest często odpowiedzią na pytania, dlaczego inne dziecko przesypia całe noce, mało płacze, lubi rutynę i mało obserwujemy w nim złości czy sprzeciwu.
Skąd wiedzieć jaki temperament ma dziecko?
Określając temperament dziecka, musimy patrzeć na powtarzające się zachowania czy sposoby reagowania na różne sytuacje u naszej pociechy. Analizując je, możemy przyjrzeć się dziewięciu cechom. Każdą z nich posiadamy wszyscy, ale w różnym natężeniu.
Aktywność
Dzieci prezentujące większą aktywność są ciągle w ruchu. Usiedzenie w miejscu czy stanie „grzecznie” w kolejce stanowi dla nich wyzwanie. Nie lubią, kiedy stawia się im jakieś motoryczne ograniczenia. Wydają się potrzebować mało snu, a nawet kiedy śpią, mamy wrażenie, że ciągle czuwają.
Nastrój
Każdy z nas zna dzieci (i dorosłych!), które niemal budzą się z niezadowoloną miną, mają kwaśną minę, wątpią w siebie, w swoje możliwości, są drażliwe i poważnie podchodzą do codzienności. Znamy też dzieci z drugiego bieguna – zawsze radosne, lubiące siebie i czerpiące z życia pełnymi garściami.
Rytmiczność
Są dzieci, które zasypiają, budzą się, wypróżniają się i proszą o jedzenie niemal z zegarkiem w ręku i te, u których trudno cokolwiek przewidzieć.
Nastawienie
Są dzieci, które w kilka chwil z pełną ciekawością podejmują nowe znajomości, a także te, o których rodzice mówią jako o wycofanych, unikających kontaktu i stale chowających się za maminą spódnicą.
Elastyczność
To łatwość czy też trudność w przystosowywaniu się do nowych sytuacji lub zmian w codziennej rutynie.
Próg wrażliwości
Znamy dzieci, które wydają się słyszeć każdy szept, reagować na najmniejsze źródło światła czy domagać się zmiany ledwo co zmoczonej pieluchy i te, których „nic nie rusza”.
Siła reakcji
Mówimy o dzieciach, które są zawsze głośne. Głośno wyrażają zarówno swoją radość, jak i smutek, i te, u których czasem trudno nam ocenić, czy dziecko w ogóle coś odczuło.
Roztargnienie
Obserwujemy dzieci, których uwagę bardzo łatwo jest rozproszyć i o te, które wytrwale skupiają się na jednej rzeczy czy komunikacie, który do nich kierujemy.
Wytrwałość
Czyli ilość czasu, przez jaki dziecko angażuje się w jedną czynność, która go cieszy. To cecha, która ma wpływ na to, że rodzice określają swoje dzieci jako uparte lub współpracujące.
Oczywiście nie oceniamy tych cech, mówiąc tylko tak lub nie, czy też bardzo-mało. Są one płynne, a określając je, musimy brać również pod uwagę wiek dziecka oraz częstotliwość i okoliczności, w jakich wyostrzają się dane cechy, ponieważ ich natężenie może wynikać wyłącznie z etapu rozwojowego lub sytuacji, w jakiej znalazło się dziecko.
Trzy typy temperamentu u dzieci
Na podstawie ilości i mocy danej cechy, mówimy o trzech rodzajach temperamentów, warto jednak wiedzieć, że wyróżniamy również typy mieszane, gdzie dziecko trudno wsadzić w jakąś kategorię.
Temperament łatwy
Występuje najczęściej, bo aż u 40% dzieci. Są to dzieci, które lubią określony rytm dnia, a rodzice dokładnie wiedzą, o której godzinie zacznie się ich wolny wieczór. Dzieci, które szybko i bez większych trudności adaptują się do placówek. Są radosne, łatwo ogarnąć ich emocje, a dorośli często mówią o nich „grzeczne”.
Temperament wolno rozgrzewający się
To dziecko, które czasem zasypia o 20, ale czasem coś się psuje i przestawiają mu się godziny. Dziecko, o którym raczej powiemy ostrożne niż wybuchowe. Poznają świat z dużą rezerwą i dystansem.
Temperament trudny
O tej grupie dzieci dorośli mówią często „to diabeł wcielony!”. A życie z taką pociechą bywa istnym roller coasterem, w którym trudno przewidzieć kiedy będziemy z zachwytem piąć się w górę, a kiedy z płaczem szybko spadać w dół. Wymagają od rodziców ciągłej czujności i oczu dokoła głowy.
(Nie)dopasowana para
Niekoniecznie jest tak, że z dzieckiem o łatwym temperamencie żyje się łatwiej, a trudny temperament oznacza trudne dziecko. Obserwuję, że dużo ważniejsze jest (nie)dopasowanie temperamentu dziecka z temperamentem rodzica. Dlatego warto porzucić oczekiwania, że nasze dziecko będzie „jakieś”. Lepiej przyjąć z wielką akceptacją to, jakie jest i po prostu towarzyszyć mu w rozwoju. Poczucie bezwarunkowej akceptacji jest kluczowym rodzajem wsparcia, jakie możemy dać dziecku. Możemy więc nie pochwalać zachowania dziecka, ale jednocześnie nie oceniać go i nie szufladkować. Stawiać granice, ale w poszanowaniu jego potrzeb.
Temperament uwarunkowany biologicznie
Temperament jest uwarunkowany biologicznie. Nie ma mocy, która by go zmieniła. Możemy jedynie wspierać dziecko w tym, by niezależnie od niego mogło z uśmiechem iść przez życie. Nasz styl wychowania, sposób towarzyszenia dzieciom w rozwoju, rzeczy, których pozwalamy im doświadczać, środowisko, w jakim dziecko dorasta – wszystko to wpływa na funkcjonowanie dzieci, ale nie sprawi, że zmienimy ich temperament. Możemy myśleć o nim jako o bazie, na której kształtuje się osobowość. Nie powinno być też naszym celem określenie tego, jakim temperamentem cechuje się nasze dziecko. Diagnoza to bardzo trudne zadanie! A już na pewno nie możemy zrobić tego rzetelnie wobec siebie czy swoich bliskich. Celem tego artykułu było raczej zdjęcie odpowiedzialności z rodziców. Daję znać, że to nie Wasza wina, że Wasze dziecko „takie jest”, że biega, skacze, nie śpi i ciągle się wierci. Dziecko to nie jest glina do ulepienia i biała kartka do zapisania.
Obok akceptacji temperamentu dziecka warto mieć dużo łagodności i wyrozumiałości wobec siebie.Kiedy brakuje nam sił i nie wiemy, co dalej. Sama nie wiem, czy to akceptacja dziecka, czy wyrozumiałość dla siebie jest trudniejszym zadaniem.Z jednym i z drugim warto się zmierzyć.
Na podstawie:
Doliński D, Strelau J., Psychologia. Podręcznik akademicki tom2, 2014, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Strelau J., Psychologia temperamentu, 1998, Wydawnictwo Naukowe PWN
Child Temperament: An Integrative Review of Concepts, Research Programs, and Measures
